Grensverleggers: van de favela's in São Paulo naar Aquabest en PSV

André da Silva groeide op in de favela's van São Paulo, waar het leven op straat gevaarlijk kon zijn. Inmiddels is hij teamleader bij ASML, huis-DJ bij PSV en eet hij graag bitterballen. Sport en muziek waren voor hem een reddingsboei. “Mijn ouders hebben veel opgeofferd zodat ik hier kon komen. Sommige vrienden waarmee ik opgroeide, zijn er niet meer.”­­

Een blauw meer, een strakblauwe hemel en een zicht op waterskiënde bezoekers. We zijn bij Cablepark Aquabest, met op het water een podium met DJ-booth. Uit de speakers komt housemuziek; eerst een beetje dromerig met vocals, dan weer upbeat en vervolgens een vleugje Latin. De DJ is André da Silva (36), die in gekleurde blouse en zonnebril de microfoon pakt:

“Hi everybody, my name is André and this is my favourite place in Eindhoven! Today I have a visitor from Effenaar for an interview and after that I’ll play some more music for you!”

André klimt via de trap naar het terras, wordt begroet door vaste bezoekers en ploft met een warme lach neer op een stoel. We praten voor het gemak Engels, maar hij kan inmiddels ook in het Nederlands uit de voeten. “Hee jongens, hoe gaat ‘ie?”, zegt hij tegen een stel jonge bezoekers die hem een boks geven. “Deze plek doet me denken aan Brazilië. Het is levendig en er hangt een tropische sfeer. Net als de mooiste strandplekken in mijn geboorteland.”

Andrés Eindhovense hoofdstuk begon iets meer dan drie jaar geleden, toen hij thuis in Brazilië een telefoontje kreeg van een +316-nummer. “Voordat ik opnam dacht ik nog: ‘Uit welk land komt deze telefooncode?’” Het bleek een Nederlands arbeidsbureau, dat hem een vacature aanbood bij ASML. “Ik ging googelen en dacht: ‘Wauw! Dit is de grootste chipfabrikant van de wereld!’”

Na drie sollicitatierondes werd André aangenomen als integrator. Zoals het woord al verraadt integreerde hij software modules in bestaande ASML-softwareproducten. Maar al gauw klom hij naar de functie product owner. Nu leidt hij een team dat ASML-software update, uitbrengt, onderhoudt en nieuwe functies bedenkt.

Hoewel hij in Brazilië al een goede baan had bij een Israëlisch bedrijf waarvoor hij de wereld overvloog, koos hij toch voor ASML. “Doorslaggevend waren voor mij twee dingen. Ten eerste is ASML een bedrijf dat werkt met de allernieuwste technologie. Ik vind innovatie razend interessant en ik heb een master in 'Computer Science', dus dat sloot perfect aan. Daarnaast vindt ASML een veilige werksfeer erg belangrijk. Voor mij, als zwart persoon uit een arm milieu, is dat niet altijd vanzelfsprekend geweest.”

De favela's waar wij op tv of via het internet over horen, daar woonde André middenin. In de smalle straten en de pleintjes van zijn buitenwijk in São Paulo, één van de grootste wereldsteden, bruist het buitenleven met dans, kunst en constante ontmoetingen. Maar ook heerst er armoede. De straten zijn broedplaatsen voor criminele bendes, die op elke straathoek jonge jongens willen paaien met snel geld.

“Een paar vrienden waarmee ik ben opgegroeid, zijn er niet meer”, vertelt André, nu met een serieuzere blik. “Op jonge leeftijd waren ze al drugdealers, stalen ze auto’s, of beroofden ze winkels en banken. De enige weg uit deze vicieuze cirkel van armoede en criminaliteit is onderwijs. Maar veel ouders kunnen amper hun kinderen voeden, laat staan hun scholing betalen.”

Hoewel Andrés moeder relatief goed verdiende als basisschoollerares, verloor zijn vader zijn baan als metaalbewerker door automatisering. Toch wist het stel één ding zeker: hun kinderen zouden uit deze vicieuze cirkel ontsnappen.

Andrés vader deed daarom iets ongewoons: hij werd huisvader. Elke dag bracht hij André en zijn zusje naar hun basisschool en liep ook mee terug naar huis. Nooit waren de twee op straat zonder het toezicht van papa’s waakzame ogen. Maar belangrijker nog: André en zijn zusje moesten koste wat kost van de straat wegblijven. Dus schreef hij hen in voor muzieklessen, vrijwilligerswerk en elke sport die ze maar wilden.

Terwijl we uitkijken op een kitesurfer die over het water glijdt, noemt André de sporten op die hij als kind deed. “Volleybal, basketbal, trampolinespringen, zwemmen, tennis, circussporten… En ja, natuurlijk, voetbal.” Ook kreeg hij op jonge leeftijd van zijn oma een cavaquinho, een banjo-achtig snaarinstrument ter grootte van een ukelele. Daarmee maakte hij sambamuziek en trad hij op. “Veel vrije tijd had ik niet, maar dat was precies de bedoeling van mijn ouders. Zolang ik maar niet op straat was.”

Net als muziek en sport de kleine André hielpen om te overleven in een gevaarlijke omgeving, zouden Andrés passies hem vele jaren later ook helpen met het aarden in een totaal nieuwe stad: Eindhoven.

Net voor heel de wereld op slot ging door de coronapandemie, stapte André op het laatste vliegtuig van São Paulo naar Nederland. Naar kantoor gaan zat er niet in; hij werkte op afstand vanuit zijn nieuwe appartement  en zag zijn nieuwe collega’s enkel via Zoom. Maar hoe leerde hij de inwoners van de lichtstad dan kennen?

“Johan Cruijff-veldjes!”, zegt André opgelaten. Hij had een fiets gekocht – “In São Paulo staat door het verkeer fietsen gelijk aan een doodswens, maar in Eindhoven is het geweldig!” – en fietste elke dag naar het ASML-kantoor in Veldhoven om de locatie maar van buitenaf te bekijken, als hij dan toch niet naar binnen mocht.

“En overal kwam ik die Johan-Cruijff veldjes tegen. Daar gaat mijn Braziliaanse hart natuurlijk sneller van kloppen. En zo maakte ik een plan: elke dag zou ik langs een specifiek veldje fietsen om te kijken of er mensen waren met wie ik kon voetballen. De eerste paar dagen was het veldje leeg, maar toen zag ik vijf gasten spelen! Ik vroeg of ik mee mocht spelen en zodra ze zagen dat ik een balletje kon trappen, mocht ik vaker meedoen. Dat werden mijn eerste vrienden in Nederland. Opeens was ik weer op straat aan het spelen. Alsof ik thuis in Brazilië was.”

En zo ging Eindhoven steeds meer als Andrés nieuwe huis aanvoelen. De coronamaatregelen verspoelden en André kon naar werk gaan en de stad beter verkennen. Hoewel zijn sociale leven op gang kwam, miste hij nog steeds de levendigheid in de avonden die hij in Brazilië kende. “Op veel plekken in de stad is het na negenen muisstil. Ik krijg daar een eenzaam gevoel van. Maar gelukkig woonden in mijn buurt veel Marokkanen en Turken, die ook een levendigere straatcultuur kennen.”

Ook mocht door de coronaversoepelingen PSV weer aan de bak. André vertelt met glunderende ogen over het moment dat een collega hem een kaartje gaf voor PSV-Galatasaray. “Ik ben een sportfanaat en heel Brazilië ademt voetbal. Dus je kon je voorstellen hoe blij ik was om daar te zijn. En het was ook nog eens in de VIP-lounge, wat een geweldige ervaring! Toch stond ik ergens versteld om: er was geen muziek! Heel de wedstrijd niet!”

André wilde vaker naar wedstrijden van PSV en zorgde ervoor dat hij op een reservelijst werd gezet voor VIP-kaarten. Maar hij werd niet meer gebeld. Totdat hij op vakantie in Brazilië met zijn moeder het over zijn DJ-set had. Een idee ontstond en hij mailde het meteen naar PSV. “Lounge housemuziek!”, zegt André. “Dat is precies wat er miste!” Hij schreef aan de club dat hij als DJ graag zou zorgen voor een goede sfeer in de VIP-lounge, waardoor hij ook de kans zou hebben om de wedstrijden te kijken.

Kort daarna herhaalde de geschiedenis zich. Weer werd André gebeld door een +316-nummer, weer met goed nieuws. Sindsdien is hij huis-DJ bij PSV. “Het PSV-stadion is dan ook waar ik het liefste ben in de winter.”

En in de zomer is dat natuurlijk Cablepark Aquabest, wederom een plek waar zijn passie voor muziek en sport samenkomt. “Vanaf de eerste dag dat André hier kwam draaien, hebben wij hem omarmd”, zegt eigenaresse Veronique van Beers als André na het interview alweer achter zijn DJ-set staat te grooven. “Hij begrijpt de sfeer feilloos en past zijn muziek daarop aan.”

Voor velen die opgroeien in de favela’s klinkt Andrés levensverhaal als een droom. Maar die kwam niet uit het niets vallen. Na het afronden van zijn middelbare school kon André een IT-opleiding doen aan een universiteit, mits hij een score van 70 haalde bij de staatsexamens.

“Eén jaar daarvoor deed ik een proefexamen. Ik haalde een score van slechts 20. Toen besloten mijn ouders het op alles-of-niets te gooien en mij naar een dure school te sturen die me zou klaarstomen voor de examens. Ik ging daar elke dag na mijn gewone lesprogramma heen. Mijn ouders zetten elke stuiver opzij en mijn vader ging orchideeën groeien en ze verkopen. De laatste twee maanden leerde ik elke dag van negen uur ’s ochtends tot elf uur ’s avonds. Uiteindelijk haalde ik bij de staatsexamens precies de score 70! Dat was mijn ticket om armoede te ontsnappen.”

“De verschillen tussen rijk en arm in Brazilië zijn enorm. Rijke kinderen hebben veel meer kansen omdat ze betere scholing krijgen. Op die speciale school zaten vrijwel alleen witte kinderen van ingenieurs, advocaten en hoge piefen. De verschillen die zijn ontstaan tijdens de slavernij in Brazilië zijn moeilijk in te halen. Daarom ben ik mijn ouders eeuwig dankbaar.”

André is inmiddels verhuisd naar een nieuwe woning op de hoek bij Effenaar. Hij is nog niet langs geweest, maar na een korte overtuiging dat er in de concertzaal véél meer aanbod is dan alleen rockmuziek belooft hij gauw een bezoekje te wagen. Inmiddels zijn ook zijn vrouw en stiefzoon van tien overgevlogen vanuit Brazilië.

Of André voor zijn gezin in Eindhoven een toekomst op lange termijn ziet? “Ik denk het niet. Begrijp me niet verkeerd, er zijn veel dingen die ik mooi vind aan Nederlanders. Jullie zijn zó georganiseerd, punctueel en bovenal eerlijk. Als iemand niet blij is met wat jij hebt gedaan dan laat die persoon dat meteen aan je weten. Er worden veel minder spelletjes gespeeld in relaties. Jullie keuken ben ik minder enthousiast over, maar bitterballen vind ik wel heel lekker!”

“Kijk, ik zit hier wel te genieten met jou bij Aquabest, maar dankzij mijn ouders ben ik hier. En zij genieten niet mee. Ze wonen nog steeds in hetzelfde huis in dezelfde buurt in Brazilië. Natuurlijk is het huis gerenoveerd, maar ik zou juist ook mijn lokale gemeenschap willen veranderen. Nog steeds is er veel armoede. Nog steeds heb ik daar vrienden die banken beroven. En Nederland is een enorm ontwikkeld land, waar ik zoveel lessen heb opgedaan over hoe het anders kan. Die kennis wil ik delen met de mensen in Brazilië”, zegt André tot slot. “Tot het zover is deel ik graag de Braziliaanse warmte en kleurrijkheid met jullie. Tot in Aquab­­est, of Effenaar!”