Het punkgevoel van Eindhoven leeft

En ja, om dan de eerste fronzen voor te zijn, Eindhoven is zeker niet de punkhoofdstad van Nederland. Die eer gaat naar een ander netnummer, maar wars van alles timmert Eindhoven aan een eigen weg. Niet voor niets is de geschiedenis van Eindhoven er een van pioniers. Dat speelt nog steeds, ook in de muziekcultuur. Zo schreef Pernilla Ellens in Gonzo Circus (#156, maart/april 2020) uitgebreid over het more than music-credo en de do-it-yourself mentaliteit die opbloeit in het ondergrondse van Brabant, met een sleutelrol voor Eindhoven met plekken als het Stroomhuis en Dynamo. Niet voor niets is ze hoststad van internationaal bekend hardcore en punkfestival Revolution Calling en vindt het beste harde festival van Nederland Jera on Air om de hoek plaats. En er broeit meer dan genoeg in het ondergrondse.

Als je de muziekgeschiedenis van deze stad bekijkt, is er iets speciaals aan de hand. Harde muziek zit in het DNA en cultuur. Lees de verhalen over dat stel rauwdouwers van de Rocking Rebels (ooit heel erg anti-punk, maar nu vinden ze het wel tof, vertelde opperhoofd Rode Frans ooit aan Vice). De avonturen van die bands lijken wel recht uit een Leon Verdonschot roman te komen, zoals zijn wilde ‘biografie’ van rockboegbeeld Dennis ‘Denvis’ Grotenhuis van The Spades -een punkboek if ever there was one. Er is genoeg punk in Eindhoven geweest, met vroege bands als het Europa-doortoerende Afflict en een punkhol als The Rambler, maar ook zeker een grote dosis hardcore volgens Martijn van den Heuvel, frontman van No Turning Back, boeker bij Stronger Bookings en organisator van Revolution Calling. “Voor mij is het qua hardcore in Eindhoven en sowieso Zuid-Nederland altijd te doen geweest. Toen ik als broekie kwam kijken, waren het bands als Violation of Trust en Discipline die de dienst uitmaakten. Maar eigenlijk hoeven we maar één naam te noemen: Onno Cro-Mag! Als hij de European Hardcore Party niet gestart was in ‘t Karregat, was de Europese hardcore scene nooit geworden wat het is. Ik weet nog goed dat ik met de bus naar Eindhoven kwam, naar de Nikko Sport om hem onze demo te geven en hopen dat deze in de Aardschok kwam. Dus Eindhoven is zeker belangrijk!” Ook andere bands zoals Peter Pan Speedrock, 69 Charger en de eerdergenoemde The Spades mochten dan wel onder ‘rock’ ingedeeld worden bij de Free Record Shop, maar het geluid stonk ontzettend naar punk en hardcore.

Voor de reden dat de muziek rauwer en straffer was, kan je volgens Marco Roelofs, programmeur van Effenaar en frontman van punkband Heideroosjes wijzen naar het arbeidsverleden. De stad is tenslotte gegroeid rondom die Philips fabrieken. “Echt die ‘working class’ muziek, daar is Eindhoven gewoon heel goed in. Het moet niet te moeilijk zijn, lekker agressief klinken en vooral leuk zijn. Dat is nooit weggegaan, ook nu de stad ontzettend veranderd is, hoor je dat terug. Sowieso is Zuid-Nederland een goede bakermat voor harde gitaren.” Bart Wijers, regisseur bij Dynamo en het brein achter Dynamo Mildt, is het daarmee eens: “Eindhoven heeft altijd een plek gehad voor die harde muziek. Bands kwamen naar Nederland, speelden in Amsterdam en daarna in Eindhoven. Dynamo was daarom lange tijd een plek voor metalbands, en later ook voor punkbands. Er is altijd plek geweest voor harde muziek, ook de eurocore scene leefde hier. Gewoon een beetje lomp, niet te gelikt.”

Een tweede reden waarom die harde ondergrond zo z’n thuis vindt in Eindhoven is de infrastructuur, stelt Roelofs: “Je hebt hier een netwerk van podia, en de regio zit vol met bedrijfjes die in die harde muziek zitten. Effenaar heeft natuurlijk bands als de Sex Pistols, The Damned en Joy Division op het podium gehad, maar zalen als het Blue Collar Hotel en het Stroomhuis ademen gewoon die punkattitude.” De grap is dat Eindhoven vaak over het hoofd gezien wordt door de media. De Volkskrant noemde geen enkele locatie in Eindhoven in hun recente artikel over broedplaatsen van talent, ondanks dat de stad niet één maar twee rockopleidingen heeft. Een aantal jaar daarvoor stopte de trein ook al in Tilburg toen 3voor12 op zoek was naar undergroundpodia. Roelofs denkt dat dit te maken heeft met de onafhankelijke status van het Stroomhuis: “Het zit niet ingebed in een officiële structuur van maatschappelijke functies. Daarom heb je er zoveel vrijheid om zelf iets op te zetten en te ontwikkelen. Wij zetten er vaak shows neer nu, want het past perfect bij een underground artiest. De avond begint al bij de deur.  Geen steriele security, bier uit fles of blik, in de winter is het koud want de verwarming doet het soms niet goed, en dat vindt iedereen oké. Dat vrije maakt het een andere beleving dan een gewone concertzaal.”

Toch is de ligging belangrijk voor het succes van een initiatief als Dynamo Mildt, legt Wijers uit: “Eindhoven is makkelijk bereikbaar met het OV en ligt dicht bij de Belgische en Duitse grens. Het jonge publiek wil best reizen voor een show, en dat is in ons voordeel.” Dat geldt nog steeds, want alle podia zijn op loopafstand, beaamt Van den Heuvel: “Daarom was het heel logisch om de European Hardcore Party hier te organiseren voor Onno Cro-mag, en met Revolution Calling volg ik in zijn voetsporen. Bovendien heb je een vliegveld en voor een festival helpt dat enorm. Daarnaast is een zaal als het Klokgebouw uniek en perfect voor het festival, dat zag je al bij Speedfest: 4 zalen langs het station, dat vind je nergens anders in Nederland.”

Het Stroomhuis wordt grotendeels door vrijwilligers gerund, legt Lennard Goossens uit. Hij zingt in hardcoreband Pressure Pact en drumt in The Breed. Repeteren doen ze in het Stroomhuis, een plek voor de lokale scene om shows neer te zetten: “Misschien is het wel iets heel Brabants om als er niets is, het maar gewoon zelf te doen. Ik heb de tijd van The Rambler en de oude scene hier gemist, zolang woon ik er nog niet, maar die jongens van Raylin deden precies dat. Er was niks, dus zetten ze in een schuur in Mierlo met Skinfest het vetste punkeest van Nederland neer. Dat idee van niet janken, gewoon doen.” Raylin stopte er onlangs mee, maar zette lange tijd onder de noemer Barnyard Boogie hardcore shows in het Stroomhuis.

Bart Wijers begon zijn carrière bij Dynamo op dezelfde manier. Hij zag ruimte voor het toegankelijkere poppunk geluid, deed een voorstel en mocht gaan pionieren: “Ik was stagiair bij Dynamo en ging shows organiseren. Dynamo is daarvoor een unieke plek met een lange geschiedenis in punk en metal, en we hebben toch mooi bands op het podium gehad die nu grote zaal 013 of zelfs AFAS vullen, zoals Of Mice and Men en Architects!” Jarenlang werd Eindhoven daarmee een plek voor wat Wijers liefkozend ‘natte-billetjes-punk’ noemt; de hippe emo- en punkbands, die tieners naar de zalen trok. Dynamo heeft natuurlijk een naam, maar het paste ook goed. We halen nog steeds bands binnen die het heel goed doen. Ik denk dat een Vans Warped Tour die in 2013 naar Eindhoven kwam enorm belangrijk is geweest, maar denk ook aan Jera On Air. Het beste festival van Nederland en internationaal op de kaart als hardcore en punk festival. NOFX komt niet voor niets voor hun afscheidstour naar Eindhoven, we werken daarom ook veel samen.”

Een interessant gegeven aan Dynamo is dat het geen regulier poppodium is. Shows worden georganiseerd door vrijwilligers, en daarom is de functienaam van Wijers ook regisseur en niet programmeur: “In feite faciliteer ik het organiseren van een show. Bij ons draait het namelijk om talentontwikkeling en de show is niet een doel op zichzelf, maar een middel. We volgen een ILW model; wat staat voor inspireren, leren en werken. Inspireren doen we met een show, waar jongeren op afkomen. Die leren dan om zelf een productie te draaien als vrijwilliger, in wat zij leuk vinden, en uiteindelijk moet dit zorgen voor werk. Ons doel is daarom sociale verbindingen. Dat geeft ons ook soms wat meer wisselgeld om gedurfder te programmeren en nieuwe dingen te doen.” Het resultaat is daarmee erg bijzonder, want Dynamo organiseert dus geen shows als corebusiness, maar het is iets wat gebeurt uit liefde voor muziek door een community gepassioneerde mensen. “Dat maakt het werk ook zo mooi, het gaat niet om ego, maar om samen iets moois neerzetten. Soms is dat in de beste Eindhovense traditie van DAF en Philips zelf houtje-touwtje pionieren. We gaan zelf nog wel eens lang som posters te plakken of om te flyeren. Er is veel do-it-yourself, wat voor mij punk definieert. Doen wat je doet omdat het vet is, die ruimte is er in Eindhoven ook. Daarom zit ik hier al 15 jaar!”

Die saamhorigheid en do-it-yourself houding is voor Goossens absoluut essentieel voor de hardcorepunk scene. “Ik heb niet zoveel met die gelikte bandjes, maar ze inspireren mensen wel. Doe mij maar een paar boeren die te veel naar Heresy geluisterd hebben. Wat voor mij die hardcore community zo mooi maakt, is dat iedereen gelijk is. We hebben met Pressure Pact vaak genoeg Nederland doorkruist, of voor 50 euro en eind Duitsland ingereden. Maar dan speel je een show, en dan staan scenehelden van Lärm of Seein’ Red wel jouw band te checken. Je support elkaar en dat is uniek.” Dat maakt ook dat de scene zoveel weerstand heeft tegen bands die hoger instappen, of hoog van de toren blazen. Goossens ageert dan ook tegen bands als Hang Youth en Ploegendienst: “Een beetje op de NPO gaan zeggen dat punk leeft, maar zelf nooit bij een show komen opdagen om anderen te supporten, dat kan niet. Zo’n band vraagt ook een klap geld, punk is een verdienmodel voor hen. Dat voelt fout, dan mis je die saamhorigheid. Ik bedoel.. ik snap wel waarom mensen in motorbendes zitten. Unity, weet je wel. Voor mij is dat echt iets wat past bij Brabant. Misschien is dat ook zo in Drenthe, maar daar woon ik niet. Ik weet wel dat de Randstad anders is. Een beetje stoer of cool doen, dat past hier niet.”

De do-it-yourself hardcorescene moet het hebben van kleinere podia, zoals het Stroomhuis. Beter worden door te spelen, en zo langzaam je opwerken naar een groter podium, dat is wel lastiger stelt Wijers. “Ik ben zelf ooit begonnen bij een jongerencentrum in Horst. Bandjes toerden dan langs die centra in de regio, maar die zijn bijna allemaal weg en dus is het lastiger als beginnende band om aan de bak te komen. Ook het publiek is veranderd, dat komt niet voor een onbekende naam en daarom is het lastig voor ons om die bands een plek te geven. Dat is wel zorgwekkend.”

Toch blijft de scene springlevend, volgens Van den Heuvel. “Het klopt dat jongerencentra en kraakpanden weggevallen zijn. Er is bijna geen kraakscene in Nederland meer. Toch vindt dat punkgedachtegoed altijd zijn weg weer en starten mensen initiatieven op. Er zullen altijd mensen zijn die shows organiseren, die eten koken voor bands, die deel willen uitmaken van de scene. Ik maak me geen zorgen en ik hoop dat er een groep kids komt die een nieuwe No Turning Back vormen, zodat die toorts overgedragen kan worden.” Hij heeft gelijk, initiatieven blijven opkomen en ook in Eindhoven geeft een kleiner zaaltje als Café The Jack, maar ook een initiatief als Ankerstudio ruimte voor bands. Een locatie als Burgers bestaat ook nog altijd als thuishonk voor een alternatieve scene. Goossens ziet ook veel hoopvolle signalen voor het authentieke hardcore geluid in de oefenruimtes van het Stroomhuis en in de scene. “Je ziet echt vaak genoeg jonge kids van het Rockcity Institute of de Metal Factory die dan een keer in het Stroomhuis spelen, en vervolgens bands of projectjes starten met een punk geluid. Misschien willen ze gewoon iets vuigere muziek maken, dus dat gevoel en geluid blijft mensen pakken. Maar kijk ook naar bands als No Way, echt van die ménnekes die vette hardcore gaan spelen. Ik zag bij een Humanimaal show in Tilburg ook van die alto-tjes staan. Het is vet om ouder te worden in die scene en een nieuwe generatie op te zien komen.”

Punk is als genre of stijl onderhevig aan heftige stereotypes. De hanenkam, het leren jack met een backpatch, veiligheidsspelden en drie akkoorden. Volgens Roelofs is dat een achterhaald idee: “Ik heb het idee dat punk en hardcore tegenwoordig veel meer een attitude is. Misschien is dat het altijd geweest, maar in acts van nu zie je het veel meer terug in het gevoel dan het uiterlijk. Kijk naar een Sophie Straat, die smartlappen met protestmuziek combineert. Daar zitten voor mij heel veel punkcomponenten in. Het gaat nog steeds over sexisme, racisme, discriminatie, veganisme, het milieu, queer-rechten, ongelijkheid en ga zo maar door. Punk leeft ontzettend in de jeugdcultuur, rebellie is van iedereen.” Ondertussen blijft het klassieke geluid bestaan met bands als Azijnpisser en Pressure Pact, maar ook nieuwe vormen zijn te horen in de stad. Denk aan de Hobojobos en ander folkpunkacts, die terugpakken op een oude protestsongtraditie. Maar punkgedachtegoed hoor je ook in andere stijlen, met name de hiphop. 

Niks nieuws, volgens Wijers: “Kijk naar acts als de Beastie Boys en Osdorp Posse. Zelfs de Heideroosjes gaan over die genregrenzen door samen te werken met Gladde Paling en De Likt. Bij hiphop wordt ook gemosht, gecrowdsurft en ga zo maar door. Maar het is ook een gateway naar punk. Rapper Machine Gun Kelly, die door Eminem gebasht werd en toen poppunk ging maken, brengt veel nieuw publiek naar het genre. Ondertussen is nostalgie ook een grote factor, want tijdens de pandemie hebben veel mensen de poep-en-plas-humor van poppunk bands als Blink 182 herontdekt.”  

Dat het punkgedachtegoed blijft bestaan, ook in andere vormen, vind Van de Heuvel een prima gegeven. “De wereld is ‘fucked up’ en in het huidige politieke klimaat gaan mensen zoeken naar manieren om zich te uiten. Zolang de wereld zo is, zullen er mensen zijn die gitaren oppakken en gaan schreeuwen en dat is goed. Denk aan een Taqbir uit Marokko, waarin een dame schreeuwt over gelijke rechten met gevaar voor zichzelf. Meer punk dan dat wordt het niet.” Ondanks dat de punkscene in Eindhoven en ver daarbuiten dus springlevend is, wordt Van den Heuvel ook erg enthousiast van een bredere verspreiding van het punkgedachtegoed. “Ik ben zelf via de hiphop in de hardcore gerold. Die connectie voelt logisch, maar de do-it-yourself punkwereld is een klein cirkeltje. Als je dat groter kan maken met andere muziekstijlen als vehikel om mensen te bereiken, dan is dat alleen maar goed. Dat heeft de wereld nodig. Ondertussen probeer ik mijn steentje bij te dragen aan de cyclus door ook mooie bands in Eindhoven neer te zetten en met de mensen van de Effenaar en Dynamo te werken aan een mooie lijn. Dat zijn ook jongens uit de omgeving, en dat helpt. Je praat makkelijker en bouwt samen aan iets moois, dat gaat echt niet overal zo.”  

Ondertussen is Eindhoven niet meer de stad die het in de jaren negentig was. De arbeidersstad van weleer is inmiddels de hub van een hightech regio, bekend om z’n innovatie en creativiteit. Toch blijft het een stad waar dingen kunnen, denkt Goossens: “Het is gewoon wat simpeler hier. Als je iets moois wil doen, dan doe je dat. Het maakt niet uit wie je bent en waar je vandaan komt, je maakt er samen wat van en daar is veel vrijheid in.” Innovatie en creativiteit, maar geen kaders van ‘zo hoort het’, dat past erbij. En juist daarin lijkt de stad zo op punk, poneert Roelofs: “Ik zit maar te filosoferen, maar eigenlijk heeft Eindhoven als stad in grote lijnen dezelfde ontwikkeling doorgemaakt als de punk en hardcore scene. Vroeger was het vooral werkvolk, met een klein wit boord. Nu is dat andersom, met expats en engineers, maar dat is ook in de punkscene zo. Er zijn veel hoogopgeleide mensen in die scene actief en dat matcht met die innovatie en creativiteit van de stad. Het is een beetje psychologie van de koude grond, maar denk er eens over na en dan klinkt het zo gek nog niet.”